Islahat Fermanı, yabancı devletlerin hazırladığı ve Osmanlı Devleti’nin kabul etmek zorunda kaldığı bir ıslahat programıdır.
Ferman’ın esaslarını Âli Paşa ile istanbul’daki Fransız ve ingiliz elçileri birliktehazırlamışlardır. Islahat Fermanı‘nın konusu Osmanlı, İmparatorluğu’ndaki Müslüman tebaya tanınmış olan haklarınMüslüman olmayan tebaya da tanınmasıdır.
Müslümanlarla, Hıristiyanlar arasında din, vergi, askerlik, devlet memurluklarına geçme ve millî eğitim alanda bazı ayrıcalıklar vardı. Bu iki teb’anın dinleri arasındaki eşitsizlik, şekil bakımından olsun giderilmek istendi. Vergi ve askerlikte eşitsizlik oldukça önemliydi. Tanzimat’a kadar Hıristiyan teba askere alınmıyordu; buna karşılık haraç adı altında vergi veriyorlardı. Tanzimat ile bu durum kaldırıldı. Hıris’iyanların da askerlik yapmaları esası etiriİdi. Islahat Fermanı‘nda Hıristiyanların askerlik yapması yeniden prensip olarak ortaya kondu. Tanzimat Fermanı‘ndaki prensipleri de içine alan Islahat Fermanı, yeni 20 maddeden oluşur:
“Teb’anın can ve mal, ırz ve namusunun korunması ile kanun önünde eşitlik. Şahsın ve topluluğun tasarruf hukuklarına saygı, devlet hizmetlerine ve askerlik ödevinebütün teti anın katılması, mezhep ve millî eğitimde hürlük, vergilerde eşitlik, iltizam usulünün kaldırılarak verginin doğrudan doğruya alınması, mahkemelerde şahitlik hususunda eşitlik, tebanın mahkemelerde yargılandıktan ve hüküm giydikten sonra idam veya af hususunun padişah hakları arasında yer alması, mahkemelerin açık olması ve ilanların yayınlanması suçlu mallarına devletin el koyması usûlünün kaldırılması, hapishane usul ve yönetmeliklerinin insan haklarına daha uygun bir şekilde düzenlenmesi; ticaret, ceza ve cinayet davaları için karma mahkemeler kurulması, bu mahkemelerde yürütülecek haklar ve ceza kanunlarıyla mahkeme usullerinin düzenlenmesi, müslüman olmayan toplulukların din yönünden olan imtiyazları muhafaza edilerek diğer imtiyazların incelenmesi ve değiştirilmesi; Patrikhaneleri n veya müslüman olmayan meclisleri n bazı hallerde hukuk davalarında sahip olacakları selâhiyetlerin teyidi. Adı geçen meclisler tarafından vilayet ve nahiye meclisleriyle Ahkâm-ı Adliye meclisinde üye bulundurulması, resmi yazılarda Hıristiyanlar içinhakaret anlamı taşıyan tabirlerin kullanılmaması, rüşvetin kaldırılması, “irtikab ve “ihtilasın” kaldırılması için kanunun şiddetle yürütülmesi.
Islahat Fermanı‘nın Paris Antlaş’ması’nın 9. maddesinde yeralması yabancı devletlere Osmanlı Devleti’nin iç ve dış siyasetine karışma fırsatını vermiştir.